TRÁI ĐẤT SẼ DIỆT VONG, NẾU…

Stephen Hawking (1942 – 2018), là một trong những nhà khoa học lớn thời hiện đại. Trong những năm cuối đời ông đã viết cuốn sách “Những câu trả lời ngắn cho những câu hỏi lớn». Đó như là bản tuyên ngôn, là thông điệp ông gửi lại hậu thế. Trong cuốn sách cuối cùng này nhà vật lý vĩ đại đưa ra những câu trả lời cho những câu hỏi mà mọi người xung quanh ông – các doanh nhân, nhà chính trị và những người bình thường hay đến nghe ông nói chuyện, giảng bài – thường xuyên đặt ra cho ông.

VỀ MÌNH

Tôi muốn trở thành một nhà khoa học vĩ đại. Nhưng ở trường phổ thông tôi không phải là một học sinh chăm chỉ cho lắm và hiếm khi học lực trên trung bình. Bài tập làm qua quít, chữ viết thì tháu. Nhưng tôi có những người bạn tốt. Chúng tôi nói đủ thứ chuyện, nhất là về nguồn gốc của Vũ Trụ. Khi đó tôi đã có ước mơ và tôi mừng là nó đã được thực hiện.

Đối với các đồng nghiệp tôi chỉ là nhà vật lý, nhưng đối với công chúng có lẽ tôi là nhà khoa học nổi tiếng nhất thế giới. Tôi có được cử tọa lớn nhất năm 2012 khi tôi được mời khai mạc Thế vận hội London dành cho người khuyết tật.

VỀ TƯƠNG LAI CỦA HÀNH TINH

Mặt Trời sẽ phình ra và nuốt chừng Trái Đất. Ô cửa thời gian trong đó điều này có thể diễn ra được xác định bằng thời hạn sống của Mặt Trời, nó khoảng 10 tỉ năm. Trong khoảng thời gian đó dạng sự sống có lý trí phải có được những chuyến du hành trong vũ trụ để tạo khả năng chuyển sang một ngôi sao khác. Nhưng nếu chuyến đi này không thể thực hiện thì sự sống trên Trái Đất sẽ diệt vong.

Nếu loài người có thể tái cấu trúc mình, rút ngắn hoặc tiêu diệt nguy cơ tự hủy diệt mình, thì nó có thể lan rộng ra và di dân sang các hành tinh và ngôi sao khác. Nhưng các chuyến bay xa trong vũ trụ sẽ tạo ra khó khăn lớn cho các dạng sống dựa trên các quá trình hóa học (dựa trên AND, tức là dạng như chúng ta). Thời hạn sống tự nhiên của những sinh vật như thế ngắn hơn rất nhiều thời gian du hành. Theo thuyết tương đối không cái gì có thể di chuyển nhanh hơn ánh sáng, vì thế chuyến bay đến ngôi sao gần nhất và quay về cũng mất ít nhất 8 năm (ánh sáng), còn đến trung tâm Thiên Hà thì gần 50 nghìn năm.

VỀ SỰ DU HÀNH VÀO QUÁ KHỨ

Có thể nghĩ rằng với sự phát triển của khoa học và công nghệ chúng ta có khả năng tạo ra những “hang chuột” hoặc bẻ cong không gian và thời gian theo cách để nhận được khả năng du hành vào quá khứ. Nhưng trong trường hợp đó tất yếu nảy sinh một loạt câu hỏi và vấn đề. Chẳng hạn: nếu trong tương lai sẽ có khả năng du hành trong thời gian thì vì sao đến nay không có một ai từ tương lai trở về chúng ta và kể đã làm việc đó như thế nào?

VỀ CHÚA

Tôn giáo nói thẳng ra là mưu toan đầu tiên trả lời các câu hỏi mà tất cả chúng ta đều quan tâm: vì sao chúng ta ở đây, chúng ta đến từ đâu? Vào những thời xưa câu trả lời hầu như luôn giống nhau: tất cả do thần linh tạo nên. Thời nay khoa học đưa ra những câu trả lời rõ ràng và thuyết phục hơn, nhưng nhiều người theo thói cũ vẫn bám lấy tôn giáo bởi vì họ cảm thấy như thế tiện lợi hơn và vì họ không tin khoa học hoặc không hiểu nó.

Nhưng tôi không có ý chống lại Chúa. Tôi không muốn gây ấn tượng là dường như công việc của tôi nhằm biện hộ hoặc bác bỏ sự tồn tại của Chúa. Công việc của tôi là tìm kiếm một hệ thống nhận thức hợp lý Vũ Trụ vây quanh chúng ta.

Tôi không mảy may có ý muốn chỉ cho ai đó nên tin vào cái gì, nhưng theo ý tôi, câu hỏi về sự tồn tại của Chúa hoàn toàn hợp pháp đối với khoa học. Xét đến cùng khó hình dung bí ẩn nào quan trọng hơn hay cơ bản hơn là cái gì hoặc ai đã tạo nên Vũ Trụ và điều khiển nó.

Giống như Einstein, tôi dùng từ “Chúa” theo nghĩa vô nhân xưng, khi gắn nó với các quy luật của tự nhiên, vì thế việc nhận thức ý đồ của Chúa – đó là nhận thức các quy luật của tự nhiên. Tôi nghĩ đến cuối thế kỷ này chúng ta sẽ nhận biết được ý đồ của Chúa.

VỀ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) có thể tự hoàn thiện không cần đến con người, các năng lực của nó sẽ vượt quá của chúng ta kiểu như bây giờ trí tuệ chúng ta vượt xa trí tuệ loài sên, thậm chí còn nhiều hơn. Vì thế chúng ta cần tin rằng các mục đích của máy tính trùng với của chúng ta.

Sự xuất hiện của AI là sự kiện hoặc vĩ đại nhất, hoặc buồn thảm nhất trong lịch sử loài người. Cái chúng ta cần phải sợ là ý đồ độc ác của AI, chứ không phải sự thông minh của nó. Trí tuệ siêu nhân có thể đạt đến những siêu mục đích, và nếu những siêu mục đích đó khác với mục đích của chúng ta, thì chúng ta sẽ gay go. Không nhất thiết phải là kẻ ghét kiến để phá tổ kiến: chỉ cần dìm tổ kiến dưới dòng nước của một nơi sản xuất sinh thái sạch ở gần nhất là đủ. Chúng ta chắc không muốn loài người phải chịu số phận như đám côn trùng bất hạnh đó chứ?

Không thể bỏ qua những dự đoán. Hãy hình dung chúng ta nhận được một tin nhắn SMS từ một nền văn minh phát triển cao ngoài trái đất: “Chúng tôi sẽ đến sau vài chục năm nữa”. Chẳng lẽ chúng ta lại trả lời: “OK, hãy cứ đến, chìa khóa để dưới thảm”. Nhưng chẳng hiểu vì lý do nào chúng ta đang trả lời AI chính như thế, thay vì nghiên cứu kỹ hơn vấn đề này!

Trong tương lai đang chờ đợi chúng ta là một cuộc chạy đụa giữa sức mạnh công nghệ không ngừng tăng lên và mức độ thông thái ta có để sử dụng sức mạnh đó. Chúng ta hãy làm tất cả để sự thông thai chiến thắng.

VỀ NGƯỜI NGOÀI HÀNH TINH

Nếu những tính toán của chúng ta về sự xuất hiện sự sống trên Trái Đất là đúng thì ở đâu đó nhất định phải có những ngôi sao khác với những hành tinh có người ở. Một số hệ hành tinh có thể hình thành 5 tỷ năm trước Trái Đất – vậy vì sao chưa có vị khách nào đến thăm chúng ta?

Có lẽ xác suất nảy sinh sự sống ngẫu nhiên nhỏ tới mức Trái Đất là hành tinh duy nhất trong dải Thiên Hà (hoặc thậm chí là trong Vũ Trụ quan sát thấy được) may có được. Một phương án khác - ở đâu đó có sự sống tự sản sinh (thí dụ, những sinh vật một tế bào), nhưng các dạng sống này không có trí tuệ. Phải, chúng ta đã quen nghĩ sự xuất hiện của trí tuệ là hệ quả tất yếu của tiến hóa, nhưng chúng ta không biết chính xác điều đó. Có lẽ tiến hóa là một quá trình ngẫu nhiên trong đó sự xuất hiện trí tuệ chỉ là một trong một số lượng lớn các phương án có thể xảy ra.

Còn một giả thiết nữa về sự phát triển của biến cố là xác suất sự phát triển của dạng sự sống có lý trí không nhỏ đến thế, nhưng các sinh vật có lý trí tạo nên một hệ thống rất không ổn định mà sớm muộn cũng tự hủy diệt. Đó là phương án rất là bi quan, nhưng tôi hy vọng là tôi nhầm.

Tôi đề nghị một khả năng khác: đó là, giả như có những dạng sự sống có lý trí khác, chỉ có điều chúng ta chưa nhận thấy chúng?

VỀ NHỮNG THÁCH THỨC MỚI

Tôi hy vọng sẽ đến ngày chúng ta tìm ra tất cả các câu trả lời. Nhưng trên hành tinh sẽ xuất hiện những thách thức mới, những vấn đề nghiêm trọng mới. Làm thế nào nuôi sống khối dân cư không ngừng tăng lên, làm thế nào bảo đảm cho tất cả mọi người có nước sạch, làm thế nào thu nhận được loại năng lượng đổi mới, làm thế nào điều trị và ngăn ngừa được bệnh tật, làm thế nào trì hoãn quá trình nóng lên toàn cầu?

Một nguy cơ trực tiếp hơn – sự biến đổi nhanh chóng của khí hậu. Nhiệt độ tăng lên của nước biển sẽ dẫn đến tan băng ở các cực và thải ra một lượng lớn khí các bon. Kết quả khí hậu trái đất sẽ như trên sao Hỏa với nhiệt độ là +460◦ С.

Tôi hy vọng khoa học và kỹ thuật sẽ tìm được câu trả lời cho tất cả các câu hỏi này, nhưng để làm được thế cần phải có những người học thức và hiểu biết. Chúng ta hãy cùng nhau đấu tranh để cho mỗi phụ nữ và đàn ông có được một cuộc sống tốt đẹp và an lành đầy năng lực và tình yêu. Tất cả chúng ta đều là những lữ khách trong thời gian, con đường của chúng ta nằm ở tương lai. Nhưng hãy làm việc cùng nhau để tương lai đó trở thành nơi chúng ta muốn đến.

Ngân Xuyên dịch từ tiếng Nga